historia

Bunitium- antyczna stolica kraju Warnów, znajdowała się koło Gryfic (woj. zachodniopomorskie)?

0 Comments

Nowa analiza mapy Klaudiusza Ptolemeusza dokonana przez zespół uczonych z TU Berlin otwiera drogę do poznania miejscowości na zachodniopomorskim krańcu szlaku bursztynowego.

Bunitum, identyfikowane z Lubieszynem, położonym przy rzece Rega, znajdowało się na końcu siatki urbanistycznej wyznaczającej przebieg potencjalnej antycznej drogi – zapewne odnogi szlaku bursztynowego. Znaleziska – zdecydowanie o znaczeniu ponadregionalnym, pokazują range ośrodka. Dowodzą one iż w pobliżu, około r. 150 n.e. mogło istnieć spore emporium handlowe. Warunki były na tyle dogodne, że leżące w bezpośrednim pobliżu Gryfice, założone dopiero w XIII wieku, były członkiem Ligii Hanzeatyckiej i bogaciły się na handlu morskim.

Badania z XX wieku w miejscu identyfikowanym z Bunitium

Badania archeologiczne prowadzone w latach 1908-1925, 1937-1939 oraz 60. XX w. dowiodły, że miejscowość charakteryzowała się ciągłością osadniczą od IV w. p.n.e. do I w. n.e.[1].

Miejscowość ta jest znana głównie z odkrytych tu w I poł. XX w. (lata 1908 – 1925) 6 grobów tzw. książęcych z I w p.n.e. – I w. n.e.[6], czyli z okresu wpływów rzymskich[7]. Znalezione pochówki szkieletowe znajdowały się w komorach drewnianych obłożonymi kamieniami (kurhany). Groby były bogato wyposażone w różnego rodzaju zastawy naczyń do picia wina z brązu, pary srebrnych i szklanych pucharów (ze scenami walk gladiatorów) pochodzących z terenów Cesarstwa rzymskiego i wiele innych wyrobów miejscowych. Pochowana została tu lokalna dynastia germańska[6].

Wszystkim analogicznym grobom i cmentarzyskom w środkowej i północnej Europie nadano nazwę książęcych grobów grupy lubieszewskiej[8]. Późniejsze badania, prowadzone także przez polskich archeologów doprowadziły do odkrycia ponad 150 grobów jamowych, popielnicowych i bezpopielnicowych, tzw. ciałopalnych oraz kilku szkieletowych. Obszar badań obejmuje 3 stanowiska archeologiczne[1][9].

Państwo plemienne Warnów

Warnowie to nazwa odnosząca się od plemienia żyjącego na wybrzeżu Bałtyku w czasach okresu rzymskiego i wczesnego średniowiecza (łac. Varini , grecki: οι Ουαρίνοι). W starogermańskim nazywano ich Warjanami. O Warnach wspomina Prokopiusz w związku z migracją Herulów nad rzekę Warnow. Owi Warnowie zostali pokonani w wojnie w 595 r. n.e. Ich niedobitki wymieszały się z nadciągającymi plemionami słowiańskimi.

Pliniusz Starszy wspomina w swojej Naturalis Historia jako o Varinae oprócz Burgundów , Gutones i Charini jako pod-plemionach Wandalów. Tacyt zalicza w § 40 jego Germanii plemię Varini do siedmiu małych i nieprzystosowanych do wojny plemion, w odróżnieniu od szwebskich plemion Semnones i Longobardów, chroniononych przez lasy i rzeki przed walkami i wyzwaniami.

Pojawiają się też w anglosaskim poemacie Widsith jako Werns:

lines 24–27:þeodric weold Froncum, þyle Rondingum,

Theodric ruled the Franks, Thyle the Rondings,

Breoca Brondingum, Billing Wernum.

Breoca the Brondings, Billing the Werns.

Oswine weold Eowum ond Ytum Gefwulf,

Oswine ruled the Eow and Gefwulf the Jutes,

Fin Folcwalding Fresna cynne.

Finn Folcwalding the Frisian-kin.

Klaudiusz Ptolemeusz wymienia około 150 n.e., w jego Geographike Hyphegesis niejakich Οὐίρουνοι (Ouirunoi / Viruni) jako małe plemię wśród Sasów , żyjących na Pomorzu Przednim i w ujściu Odry, obok Suevi. Ich plemię żyło między Łabą i przy ujściu Suevus, utożsamianej z Odrą. Dane geograficzne posiadane przez niego pozwalają w przybliżeniu określić granice ziem tego plemienia.

Historycy nie są pewni, czy trzy starożytni autorzy mieli na myśli te samo plemię. Główne ziemie zdają się leżeć w zachodniej Meklemburgii- Pomorzu Przednim. W okresie migracji w II i III w.n.e.przesunęli się na inne ziemie. Część mogła pozostać do VI i VIII wieku i wymieszać się z nadciągającymi Słowianami.

Toponimia

Pozostała po nich olbrzymia ilość toponimów. Warnow to rzeka, Warnemuende, Waren, Warnin to miasta w Pomorzu Przednim. Nie zachowały się nazwy miast po polskiej stronie Odry, choć znajdujemy je na mapie ze 150 r.n.e. Według nader przekonującej pracy kartografów i ekspertów geodezji badających mapę ze 150 r.n.e., Virunum to Drawsko Pomorskie, Viritium leżało w okolicach Człopy [14].

Wg materiałów źródłowych mieli tworzyć wielką Rzeszę Warnów około roku 500, ciągnącą się od ujścia Renu aż po Bałtyk. Wg Prokopa Warnowie mieszkali ” … poza Dunajem i rozciąga się na północnym Oceanie i od Renu  ” (…jenseits der Donau und dehnen sich bis zum nördlichen Ozean und zum Rhein hin aus.”) Nie jest to jednak pewne historycznie. Król Hermegis a później jego syn Radegis mieli poślubić fankijską księżniczkę Theudechild († przed 579). Prawa obywatelskie dla kraju Warnów są spisane w osobnych capitularies frankońskich.

Wierzenia

Nerthus była główną boginią Warnów wg wyjaśnień Tacyta. Matka Ziemia, germańska bogini płodności, urodzaju i zemsty (niektóre źródła podają, że również nocy), znana jest z Germanii rzymskiego historyka Tacyta.

Raz w roku kapłani w uroczystej procesji wokół wyspy będącej jej siedzibą obwozili jej posąg ukwieconym wozem zaprzężonym w parę białych krów; miało to zapewnić urodzaj w nadchodzącym lecie. Po procesji posąg był myty przez niewolników, których zabijano, co tłumaczono później jako oczyszczenie Nerthus po rytualnych godach.

Z kolei Reudignowie, Awionowie, Angliowie, Warynowie, Eudosowie, Swardonowie i Nuitonowie chronieni są przez rzeki lub lasy. Nic u nich godnego uwagi za wyjątkiem tego, że wszystkie czczą Nerthus, czyli Matkę Ziemię, oraz mniemają, że interweniuje ona w sprawy ludzkie i odwiedza plemiona. Na wyspie wśród Oceanu znajduje się święty gaj, a w nim poświęcony bogini wąż, nakryty zasłoną. Dotknąć go wolno jedynie kapłanowi. Ten, stwierdziwszy, że w środku obecna jest bogini, kroczy z wielką czcią za jej wozem ciągniętym przez krowy. Nastają wtedy radosne dni i świętuje się w miejscach, które bogini zaszczyca przybyciem i gościną. Nie wszczynają wojen, nie chwytają za broń: wszelkie żelazo trzymają w zamknięciu. Pokojem i beztroską tylko dotąd się cieszą i tylko dotąd je miłują, dopóki tenże kapłan nie powróci do świątyni z boginią, sytą już obcowaniem ze śmiertelnymi. Wkrótce wóz, zasłonę i – jeśli możesz dać temu wiarę – samo bóstwo obmywa się w ustronnym jeziorze. Posługują przy tym niewolnicy, których to jezioro zaraz potem pochłania. Stąd – wobec takiej tajemnicy – strach i sakralna niewiedza: czym jest to, co zobaczyć mogą ci tylko, którzy za chwile zginą.

cyt. za: Publiusz Korneliusz Tacyt, Germania [w:] P. Cornelius Tacitus, Germania, tłum. T. Płóciennik, wstęp, komentarz J. Kolendo, Poznań 2008, s. 62-97.on-line:
http://www.traditio-europae.org/Przeklady/P._Korneliusz_Tacyt_Ksiega_o_pochodzeniu_i_siedzibach_Germanow.html

Rozbicie Warnów
Germańscy Warnowie zostali rozbici przez Franków w 595 r. n.e. Ich niedobitki pozostały, mieszając się z czasem z plemionami słowiańskimi, stąd późniejsi słowiańscy Warnowie.

Słowianie w literaturze z VI wieku
Jakie wzmianki pozostały po mieszkańcach ziem obecnej Polski z okresu po rozbiciu germańskich Warnów? Jedna ze wzmianek z 590 r.n.e. opisuje wydarzenia z początków słowiańskich państwowości na wybrzeżu Bałtyku:
„Bajan Han Awarski znaiąc ten ścisły między sobą pokoleń Słowiańskich związek podbiwszy wielu z nich w Dacyi w Pannonii i w Czechach mniemał iż nayodlegleysi Słowianie służyć mu byli powinni i dlatego w roku 590 wymagał woyska od Słowian Baltyyskich (…)
Grecy zabrali w niewolę trzech cudzoziemców którzy zamiast oręża mieli gęśle. Cesarz zapytał, ktoby byli, oni odpowiedzieli „Mieszkamy w dalekiej stronie morza zachodniego Han Awlaróui prosił naszych starszych byśmy szli przeciw Grekom. Starsi nie mogąc w tak dalekie strony dać wojska nas z tem oświadczeniem do hana wysłali. Han bez względu na świętość poselstwa nie puścił nas do ojczyzny. Szczęściem zdołaliśmy się dostać do przychylnych Greków. Nie umiemy obchodzić się z orężem i tylko gramy na gęślach nie ma w ziemi naszej zelaza i my nie znając wojny lubimy muzykę, prowadzimy życie ciche i spokojne.”
Za: O literaturze – Strona 216, Kazimierz Brodziński – 1856, on-line: books.google.pl/books?id=3CMEAAAAYAAJ
opr. Adam Fularz na podstawie Wikipedii
Literatura:

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 R. Wołągiewicz: Lubieszewo, Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e.. s. 9.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 UMiG Gryfice: Lubieszewo. Plan rozwoju miejscowości (pol.). [dostęp 2009-12-11].
  3. ↑ R. Wołągiewicz: Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 42.
  4. ↑ S. Kownas: Zarys fizjografii powiatu gryfickiego [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 15-16.
  5. ↑ 5,0 5,1 Powiatowy Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Gryficach: Wykaz gruntów w Gminie Gryfice. Gryfice: 2004.
  6. ↑ 6,0 6,1 R. Wołągiewicz: Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 45.
  7. ↑ R. Wołągiewicz: Lubieszewo, Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e.. s. 7.
  8. ↑ A. Kokowski: Starożytna Polska. s. 185.
  9. ↑ 2 stanowiska archeologiczne zostały szczegółowo opisane przez R. Wołągiewicza w cytowanej publikacji, w rozdziale: Katalog. R. Wołągiewicz: Lubieszewo, Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e.. s. 13-33.
  10. ↑ R. Wołągiewicz: Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 43.
  11. ↑ 11,0 11,1 R. Wołągiewicz: Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 50.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 R. Wołągiewicz: Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 52.
  13. ↑ R. Wołągiewicz: Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 55-57.
  14.  (Kleineberg, Andreas / Marx, Christian/ Knobloch, Eberhard / Lelgemann, Dieter
    Germania und die Insel Thule
    Die Entschlüsselung von Ptolemaios’ ›Atlas der Oikumene‹
    Wissenschaftliche Buchgesellschaft; Auflage: 1 (1. August 2010)

Książęce groby grupy lubieszewskiej w Lubieszewie to dawne cmentarzysko w okolicach wsi Lubieszewo, w powiecie gryfickim, w województwie zachodniopomorskim, datowane na okres od IV w. p.n.e. (kultura jastorfska) do I w. n.e. (grupa gustowska)[1].

Zasięg prac archeologicznych, stanowisko 3 (niem. Tunnehult). Lubieszewo – 2006

Kurhan książęcy nr 1, stanowisko 3 (niem.Tunnehult). Prace archeologiczne w Lubieszewie – 2006

Przesiewanie piasku. Poszukiwanie inwentarza grobowego, stanowisko 3 (niem. Tunnehult). Lubieszewo – 2006

Groby książęce grupy lubieszewskiej mają charakter ponadregionalny. Występują w środkowej i północnej Europie. Wyróżniają się określonym obrządkiem pogrzebowym, o wspólnych cechach i regule dla grobów tej grupy[2].

Badania archeologiczne

Pierwsze prace archeologiczne przeprowadzone zostały w (niem.) Lübsow/Greifenberg in Pommern (Lubieszewo koło Gryfic), w latach 1908–1925[3] przez niemieckich archeologów. Odkrycia w latach 1937–1939[3] spowodowały, że wszystkie groby książęce tego okresu, posiadające wspólne cechy pochówku, zostały nazwane grobami grupy lubieszewskiej[4]. Nazwę tę nadał ówczesny kustosz (niem.) Pommersches Landesmuseum/Stettin – Hans Jürgen Eggers[5]. Kolejne prace badawcze zostały przeprowadzone pod kierunkiem Ryszarda Wołągiewicza w latach 1964–1969[3] oraz Adama Cieślińskiego, Magdaleny Nowakowskiej i Jana Schustera (2006–2007)[5].

Cmentarzysko w Lubieszewie składa się z trzech nekropolii. W dwóch z nich odnaleziono ponad 150 grobów (w tym 3 kurhanowe)[6][7], w trzeciej – 3 kurhanowe groby, w uroczysku (niem.) Tunnehult (złożonego z elity książęcej)[3]. We wszystkich grobach znajdowały się pochówki jamowe, popielnicowe i bezpopielnicowe, tzw. ciałopalne (także inhumowane) oraz szkieletowe (bez broni i narzędzi żelaznych) – bogato wyposażone[6][7]. Wspólną cechą wszystkich kurhanów jest jednolita konstrukcja z podobnym wyposażeniem grobów (tzw. importy rzymskie). Nasypy kurhanów miały średnicę 20 m i wysokość ok. 2 m. Kurhany są położone poza właściwym cmentarzyskiem, w odrębnych nekropoliach[8]. W pozostałych pochowano tzw. ludność rodową, według obrządku ciałopalnego. Charakterystyczną cechą tych grobów jest brak importów rzymskich[9].

Stanowiska archeologiczne w Lubieszewie

Podczas przeprowadzanych badań w XX w. wyodrębniono 3 stanowiska archeologiczne.

  • Lubieszewo, stanowisko 1. Stanowisko archeologiczne zawierało 142 groby jamowe, popielnicowe i bezpopielnice (pojedyncze i zbiorowe) oraz, według badań H. J. Eggersa z 1939, 5 grobów jamowych[10]. Na stanowisku 1 znajdują się również dwa groby szkieletowe (grób 25 i 26)[6].
  • Lubieszewo, stanowisko 2 (niem. Sandberg)[3]. Stanowisko archeologiczne zawierało 5 grobów popielnicowych i jamowych (groby płaskie) oraz 3 groby szkieletowe (groby z nasypami kamiennymi – kurhany, odkopane w latach 1908–1913, grób I, II, III, z bogatym inwentarzem grobowym – tzw. importami)[3][7][11].
  • Lubieszewo, stanowisko 3 ( niem. Tunnehult)[3]. Stanowisko archeologiczne zawierało 3 kurhany (grób 1–2 i 3), usypane z kamieni, z bogatym inwentarzem grobowym – tzw. importami (odkryte w 1925 oraz w 1938[3]).

Fazy rozwoju osadniczego

Fragment 1 inwentarza grobowego odkopanego na stanowisku 3 (niem. Tunnehult). Lubieszewo – 2006

Fragment 3 inwentarza grobowego odkopanego na stanowisku 3 (niem. Tunnehult). Lubieszewo – 2006

W rozwoju tego regionu wyróżnia się 6 faz chronologicznych:

  • Faza I – IV, od starszego okresu przedrzymskiego do środkowej fazy młodszego okresu przedrzymskiego, okres kultury jastorfskiej. Pod jej wpływem kształtowały się wyroby ceramiczne, z brązu i żelaza[1]. Wskazują na to odkopane paleniska o konstrukcjach kamiennych, jamy odpadkowe i gospodarcze, wśród których odnaleziono liczne fragmenty ceramiki i wyrobów metalowych. Na podstawie szczegółowej analizy zrekonstruowano narzędzia i formy naczyń[5].
  • Faza V, młodsza faza okresu przedrzymskiego, kultura oksywska. Jej zasięg zbliżył się od wschodu do rzeki Regi. Charakterystyczne dla tego okresu było kultywowanie przez osadników lubieszewskich tradycji jastorfskich, nie spotykanych w innych rejonach Pomorza[1].
  • Faza VI, początek okresu rzymskiego, grupa gustowska, w której dominują groby na zachód od rzeki Regi: na Nizinie Szczecińskiej iPomorzu Zaodrzańskim z wyspą Rugią. Osadnictwo na tych terenach nie obejmowało starszego okresu poza Lubieszewem[1]. Stąd wysunięto wniosek, że w tym okresie musiał nastąpić ruch etniczny na zachód od rzeki Regi, aż po wyspę Rugię[12].

Na podstawie analizy badawczej wysunięty został pogląd, że książęta lubieszewscy odgrywali ogromną rolę, w kształtowaniu polityki i gospodarki tego regionu. Zawartość inwentarza grobowego stanowi natomiast dowód, na rozległe kontakty i wymianę handlową z Cesarstwem rzymskim (I w. n.e.)[13]. Odkopano między innymi zastawy naczyń z brązu do picia wina oraz kilka srebrnych, ceramicznych i szklanych pucharów (ze scenami walk gladiatorów), pochodzących z południowej Europy[7][8]. Według współczesnych badań archeologicznych region lubieszewski charakteryzował się ciągłością osadniczą (IV w. p.n.e. – I w. n.e.)[1].

O rozwoju osadnictwa zadecydowały warunki naturalne i położenie. Osada była położona w mikroregionie lubieszewskim, który stanowipłaskowyż o pow. 16 km², w kształcie czworoboku[14]. Naturalną granicę tworzyły: dolina rzeki Regi – od północy (N) i południowego zachodu (SW), struga Lubieszowa – od północnego wschodu (NE), pasmo lasu – od południowego wschodu (SE)[14]. Obszar osady wynosił ok. 1,5 ha[15].Ekumena była zasobna w wodę, dobre gleby oraz lasy. Te ostatnie zostały częściowo wytrzebione na potrzeby osadnictwa oraz wypasu trzody chlewnej[16].

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 R. Wołągiewicz: Lubieszewo, Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e.. s. 9.
  2. ↑ A. Kokowski: Starożytna Polska. Od trzeciego stulecia przed narodzeniem Chrystusa do schyłku starożytności. s. 169.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 R. Wołągiewicz: Lubieszewo, Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e.. s. 7.
  4. ↑ A. Kokowski: Starożytna Polska. Od trzeciego stulecia przed narodzeniem Chrystusa do schyłku starożytności. s. 185.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Fundacja Przyjaciół Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego: Lubieszewo, st. 3, gm. Gryfice, woj. zachodniopomorskie(pol.). [dostęp 2009–12–09].
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 R. Wołągiewicz: Lubieszewo, Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e.. s. 13–30.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 R. Wołągiewicz: Lubieszewo, Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e.. s. 31–33.
  8. ↑ 8,0 8,1 R. Wołągiewicz: Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w:] T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 45.
  9. ↑ R. Wołągiewicz: Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w:] T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 47.
  10. ↑ H. J. Eggers: Lübsow, ein germanischer Fürstensitz der älteren Keiserzeit[w:] C. Schuchhardt i inni, Praehistorische Zeitschrift. T. 34–35. Cz. 2. s. 80.
  11. ↑ A. Stubenrauch: Tagebuch (1908–1913) [w:] Archiwum Muzeum Narodowego w Szczecinie. T. 28–31. s. fol. 41, 99, 128 i nast.. H. J. Eggers:Lübsow, ein germanischer Fürstensitz der älteren Keiserzeit [w:] C. Schuchhardt i inni, Praehistorische Zeitschrift. T. 34–35. Cz. 2. s. 61, 70–71 i nast.. E. Jungklaus: Römische Funde in Pommern. s. 13, 19, 24–26.
  12. ↑ R. Wołągiewicz: Lubieszewo, Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e.. s. 9–10.
  13. ↑ A. Kokowski: Starożytna Polska. Od trzeciego stulecia przed narodzeniem Chrystusa do schyłku starożytności. s. 185–186. Porównaj [z]: R. Wołągiewicz: Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w:] T. Białecki (pod red.),Ziemia Gryficka 1969. s. 47.
  14. ↑ 14,0 14,1 R. Wołągiewicz: Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w:] T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 42.
  15. ↑ R. Wołągiewicz: Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w:] T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 50.
  16. ↑ R. Wołągiewicz: Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w:] T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 42–43.

Bibliografia

Źródła

  • Stubenrauch A., Tagebuch (1908–1913), Archiwum Muzeum Narodowego w Szczecinie, T. 28–31, Stettin 1913.

Opracowania

  • Eggers H. J., Lübsow, ein germanischer Fürstensitz der älteren Keiserzeit [w:] C. Schuchhardt i inni, Praehistorische Zeitschrift, T. 34–35, cz. 2, Berlin 1953.
  • Jungklaus E., Römische Funde in Pommern, Greiswald 1924.
  • Kokowski A., Starożytna Polska. Od trzeciego stulecia przed narodzeniem Chrystusa do schyłku starożytności, Warszawa 2005, ISBN 8374360127.
  • Wołągiewicz R., Lubieszewo, Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e., Szczecin 1994.
  • Wołągiewicz R., Z badań archeologicznych w Lubieszewie nad osadnictwem w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu [w:] Białecki T. (pod red.), Ziemia Gryficka 1969, Gryfickie Towarzystwo Kultury w Gryficach, Szczecin 1971.

Opracowania online

By


Readers Comments (0)





Strony