historia

Wg dokumentu Dagome Iudex, państwo Mieszka I miało się nazywać Szinske

0 Comments

Większość autorów polskiej literatury historycznej za pierwszą stolicę czasów Mieszka I uznaje Gniezno. Przeczy temu jednakże treść najważniejszych materiałów źródłowych (co jednakże dla części historyków nie jest żadną przeszkodą). Dla przykładu, podaje się początki polskiej państwowości na rok 966, chociaż jest to teza nie mająca jakiegokolwiek logicznego potwierdzenia w źródłach historycznych. Tezą tą żyli jedynie średniowieczni misjonarze prowadzący kroniki ówcześnie dominującego wyznania, notujący „wyznaniowe” podboje. Uznanie że dany obszar zyskuje miano państwa gdy jego władca przechodzi na obrządek rzymskokatolicki nie ma charakteru naukowego i jest jedynie nadużyciem- historia ekonomiczna tych terenów każe datować powstanie państwowości już znacznie wcześniej.

Trudno w ogóle zrozumieć „naginanie historii” związane z pierwszym dokumentem dotyczącym ziem obecnej Polski. „Dagome Iudex”. Tłumaczyć to można może brakiem wyszukiwarek internetowych- dziś powiem analiza danych źródłowych każe ten dokument odczytywać inaczej.

Tekst Dagome iudex

Tekst łaciński

Kopia z Biblioteki Watykańskiej

Item in alio tomo sub Iohanne XV papa Dagome iudex et Ote senatrix et filii eorum: Misicam et Lambertus – nescio cuius gentis homines, puto autem Sardos fuisse, quoniam ipsi a IIII iudicibus reguntur – leguntur beato Petro contulisse unam civitatem in integro, que vocatur Schinesghe, cum omnibus suis pertinentiis infra hos affines, sicuti incipit a primo latere longum mare, fine Bruzze usque in locum, qui dicitur Russe et fines Russe extendente usque in Craccoa et ab ipsa Craccoa usque ad flumen Oddere recte in locum, qui dicitur Alemure, et ab ipsa Alemura usque in terram Milze recte intra Oddere et exinde ducente iuxta flumen Oddera usque in predictam civitatem Schinesghe.[4]

Tłumaczenie polskie

Podobnie w innym tomie z czasów papieża Jana XV Dagome, pan, i Ote, pani i synowie ich Mieszko i Lambert (nie wiem, jakiego to plemienia ludzie, sądzę jednak, że to byli Sardyńczycy, ponieważ ci są rządzeni przez czterech „panów”) mieli nadać świętemu Piotrowi w całości jedno państwo, które zwie się Schinesghe z wszystkimi swymi przynależnościami w tych granicach, jak się zaczyna od pierwszego boku wzdłuż morza [dalej] granicą Prus aż do miejsca, które nazywa się Ruś, a granicą Rusi [dalej] ciągnąc aż do Krakowa i od tego Krakowa aż do rzeki Odry, prosto do miejsca, które nazywa się Alemure, a od tej Alemury aż do ziemi Milczan i od granicy Milczan prosto do Odry i stąd idąc wzdłuż rzeki Odry aż do rzeczonego państwa Schinesghe.[4]

Niestety, część dawnych historyków wprowadziła do podręczników i nauczania szkolnego inną interpretację. Według Brygidy Kürbisówny początkowe „Sc” jest błędnie odczytanym „K”. Oryginalny zapis brzmiałby więc „Kninesne” lub „Khinesghe” [za: Jerzy Dowiat, Metryka chrztu Mieszka I i jej geneza, Warszawa 1961, s.91]. Prywatnie autorka ta wyróżniała się głęboką religijnością- być może więc łatwiej jej było uznać siedzibę arcybiskupstwa za siedzibę władcy. Źródła w epoce wyszukiwarek internetowych każą to widzieć inaczej. Oto źródła które wyszukałem, sugerują one iż mogła się tu nawet znajdować stolica władcy. Ówczesny Szczecin składał się z trzech części: grodu, podgrodzia i portu. Ówczesny Szczecin był znacznie ludniejszy niż inne miasta na terenie kontrolowanego obszaru. W 967 roku Mieszko I przyłączył Pomorze wraz ze Szczecinem do kontrolowanych przez siebie obszarów.

 


Pommersches Jahrbuch für Geschichts- und Alterthumsforschung sowie …, Tom 1, strona 57, 2. Akapit

Stetin (d.i. Gipfelung, das Schloß) Schinske 995 beim ersten Vorkommen d.h. declivicum also Warpisches zunächst die wendische Unterstadt (S Nicolai Parochie)

Das Rolandslied als Geschichtsquelle und die Entstehung der … – Strona 54 books.google.pl/books?id=kxYVAAAAMAAJ

F. E. Mann – 1912

1o26f., wird nun Stettin die civitas S’chinske und Szinske genannt.

szinske

Baltische Studien: pommersche Jahrbücher für Landesgeschichte : 1872 – Strona 9, books.google.pl/books?id=M9ZTAAAAcAAJ

Die zu Stettin gehörenden können der Theil der Werizane (Stromanwohner) gewesen sein. der nicht mit den andern zum Jiadrabunde trat. was zwischen *900 und 920 geschehen sein muß. Oder Schinske ist nicht bloß Name der Stadt.

Slavia antiqua: czasopismo poświęcone starożytnościom słowiańskim – Tomy 5-6 – Strona 279

books.google.pl/books?id=V_8RAAAAIAAJ , Witold Hensel, Uniwersytet Poznański. Katedra Archeologii Polski – 1956

Mamy tu na myśli najpierw wyżej wspomnianą gruntowną rozprawę H. Łowmiańskiego, a dalej cenny artykuł G. Labudy Schinesghe: Gniezno czy Szczecin? ” Otóż pierwszy z tych badaczy stwierdziwszy najpierw, że „brzmienie obu

 

 

Problemy – Tom 11 – Strona 423, books.google.pl/books?id=0kbtAAAAMAAJ

Towarzystwo Wiedzy Powszechnej w Warszawie – 1955

 

Prof. dr W Hejnosz w artykwłe Jeszcze u> sprawie Schinesghe (Problemy nr 10, 1954, str. 723—724) wysuwa poważne zarzuty przeciw m- tei pretacji Schinesghe jako stolicy Gniezno.

Toponimia wg polskich źródeł:

Pierwotna nazwa Szczecina jest słowiańskiego pochodzenia. Dokumenty pisane zachowane ze średniowiecza są stosunkowo nieliczne i trudno z nich wyciągnąć konkretne wnioski. Dawniej panowało przekonanie, że nazwa miasta pochodzi od szczeciny. Inni wywodzili ją od słowa ściek (ponieważ wody odrzańskie w tym rejonie bardzo powoli „ściekają” ku Bałtykowi). Nowsze badania postawiły jeszcze dalsze przypuszczenia, że gród szczeciński otrzymał swą nazwę od szczytu, na którym się wznosił. Stare kroniki wspominają, iż miasto znajdowało się na trzech wzgórzach. Od tych szczytów powstała pierwsza nazwa Szczytno. Marian Gumowski na podstawie badań przeprowadzonych na starych pieczęciach miejskich uważał, iż pierwotna nazwa miasta brzmiała Szczycin.

Na przestrzeni wieków Szczecin wielokrotnie zmieniał nazwy. Najstarsza wzmianka wymieniająca nazwę Stetinum pochodzi z 1133, w 1188 Stetyn, w 1251 Stityn a także Stitinum, Stytin, Stiltin i Szczeticinice

wg http://szczecin.polskiemiasta.info/toponimia

 

<a href=”http://books.google.pl/books?id=M9ZTAAAAcAAJ&dq=%22schinske%22%20stettin&hl=pl&pg=PA9&ci=75%2C192%2C764%2C321&source=bookclip”><img src=”http://books.google.pl/books?id=M9ZTAAAAcAAJ&hl=pl&hl=pl&pg=PA9&img=1&zoom=3&sig=ACfU3U1V1w8E-60F-QfpMgxn-SEtkSjLcA&ci=75%2C192%2C764%2C321&edge=0″/></a>
http://books.google.pl/books?id=M9ZTAAAAcAAJ&hl=pl&hl=pl&pg=PA9&img=1&zoom=3&sig=ACfU3U1V1w8E-60F-QfpMgxn-SEtkSjLcA&ci=75%2C192%2C764%2C321&edge=0

Dalsza literatura:

Die Städte der Provinz Pommern: Abriss ihrer Geschichte, zumeist nach Urkunden
von Gustav Kratz (strona xxi)
BELCHNEROWSKA ALEKSANDRA, Toponimia miasta Szczecina, Uniwersytet Szczeciński. [Wyd.2 uzup.]. Szczecin : Wydaw.Nauk.US, 1988. – Na okł. r.wyd.: 1987808.4-311(438.251)

Dagome iudex – incipit pochodzącego z końca XI wieku regestu kopii dokumentu donacyjnego władcy identyfikowanego z księciem Polski Mieszkiem I, darowującego państwo, nazwane w dokumencie „państwem gnieźnieńskim”, w opiekę Stolicy Apostolskiej. Dokument, na którym oparł się kopista sporządzony został prawdopodobnie w kancelarii wystawcy w Gnieźnie (możliwe jest również, że powstał w Quedlinburgu lub w Rzymie) około 991roku.

Treść i znaczenie dokumentu

W tym dokumencie, spisanym po łacinie, Mieszko oddaje swoje państwo pod papieską opiekę[1]. Motywy podjęcia tej decyzji nie są dokładnie znane z uwagi na skąpe źródła. Spośród wielu tez, najbardziej zasługującą na uwagę jest teoria czyniąca z Dagome iudex element walki o niezależność diecezji poznańskiej od arcybiskupstwa w Magdeburgu. Ślady walki o ten obszar kościelny widać choćby w kronice biskupa merseburskiego Thietmara. Pod datą 968 kronikarz ten zapisuje zależność poznańskiego Jordana od Magdeburga. Zapisek ten obfituje jednak w błędy merytoryczne i uznaje się go powszechnie za stronniczy. Identycznie, władzę Magdeburga nad Poznaniem chcieli utrzymywać tamtejsi hierarchowie kościelni, poprzez fałszowane dokumenty cesarskie. Inna, równie popularna teza, utrzymuje, że Dagome iudex stara się zabezpieczyć prawa do tronu dla synów Mieszka I, którzy zostali zrodzeni z Ody. Zagadkowe jest tu jednak odwołanie się do papieża – w tamtych czasach wpływy biskupów Rzymu na politykę Europy były znikome.

Przypuszczalny zasięg państwa Mieszka I i Bolesława Chrobrego w 992 r.

Niestety enigmatyczność podjętej w dokumencie decyzji jest nierozwiązywalna, ponieważ oryginalny dokument nie zachował się do naszych czasów. Najstarszy znany regest pochodzi z roku 1099. Jest bardzo dokładną kopią tekstu zapisanego przez kardynałaDeusdedita w znanym dziele Collectio Canonum. Księga ta w oryginale powstała około 1087. Kardynał Deusdedit nie zdawał sobie sprawy, że tekst odnosi się do Polski i podejrzewał, że jego sygnatariuszem są władcy Sardynii („puto autem Sardos fuisse„), do czego skłoniło go wymienienie aż 4 wystawców. Nosili oni także podobne jak tam tytuły: iudex i senatrix. Jak w większości przypadków dla Deusdedita liczyła się sama czynność a nie osoby i obszary biorące w niej udział; Dagome iudex było dla niego jedynie dowodem na możliwość przyjmowania przez papiestwo takich donacji.

Z dokumentem tym wiążą się również inne problemy badawcze. Nie jest jasne, dlaczego Mieszko I występuje tam jako sędzia Dagome („Dagome iudex”)[a]. Dochodzą do tego także rozbieżności, które tworzą różnice pomiędzy kopiami regestu: jedne lekcje podają imię Dagome, inne Dagone. Teoria o Dagome wiąże się wyłącznie z oddaniem pierwszeństwa lekcji starszej (Dagone występuje w kopiach późniejszych). Stąd też na przełomie XIX i XX wieku było popularne, a obecnie całkowicie odrzucone, nieco fantastyczne przypuszczenie, że „Dagome iudex” to przekręcony przez kopistę/skrybę piszącego pod dyktando „Ego Mesco dux” – „Ja, książę Mieszko”, co odpowiadałoby formułom typowym dla tego typu dokumentów (przeczy temu choćby treść samego dokumentu, który we wszystkich odpisach, notuje imię syna Mieszka o tym samym imieniu zawsze jako Misica, nigdy jako Mesco). Funkcjonuje również hipoteza, iż Dagome to ligatura imienia Dagobert (które władca miałby przyjąć na chrzcie) i Mieszko (Dagome jako połączenie Dagobert oraz Mesco); przykładem mogą tu być pierwsi władcy Węgier, którzy występowali w dokumentach po chrzcie już pod nowymi imionami. Jednak nie jest pewne dlaczego imię miałoby być właśnie takie, wśród Piastów niepopularne. Istnieją hipotezy używające imienia występującego w regeście za dowód skandynawskiego pochodzenia Mieszka I. Według teorii Jerzego Dowiata z 1961[2], Dagome to zapisane w łacinie słowiańskie imię Dygoma (lub Dzigoma) występujące m.in. w Bulli gnieźnieńskiej – mogło to być pierwotne imię władcy, natomiast imieniem chrześcijańskim było łacińskie Michał, zdrobnione w X w. na Miszka (Miszko, Miszek)[3], a wskrzeszone w XII w. w postaci Mieszko (Mieszek). Słabym punktem tej hipotezy jest użycie pogańskiego imienia księcia w liście skierowanym do papieża.

Dagome iudex jest, mimo to, bardzo ważnym źródłem geograficznym wczesnych dziejów Polski, choć oczywiście w związku z intencjami Deusdedita nazwy miejscowości tam występujące mogły zostać zniekształcone, stwarzając badaczom duże problemy (np. Schinesghe i Alemure). Istnieją także różnice pomiędzy poszczególnymi kopiami regestu (wymienione niżej). Uważa się, że wszystkie wymienione punkty w regeście oznaczają raczej nazwy terytoriów, a nie szczegółowych miejsc. Tym samym uważa się Craccoa za ziemię krakowską a nie miasto. Podobnie odnosi się do nazwy Alemure, którą to badacze skłonni są raczej zakwalifikować jako Morawy, a nie Ołomuniec czy inne miasta.

Granice państwa Mieszka I

Punkty odniesienia, przy pomocy których można nakreślić granice państwa Mieszka I:

  • Schinesghe/Schniesghee/Schignesne/Schniesche/Schinesne/Schinesgne (Szczecin wg części autorów, ale też: Gniezno, wg Stanisława Rosponda na podstawie analizy językowej, a wbrew geograficznej logiki dokumentu);
  • Morze Bałtyckie prawdopodobnie na części gdańskiej (longum mare), lub Pomorze, gdyż nawet obecnie w językach romańskich termin „longum” dodany przed nazwą zbiornika wodnego oznacza tereny położone przed nim.
  • Prusy (Bruzze/Pruzze/Przze);
  • Ruś (Russe/Russae);
  • Kraków (Craccoa/Raccoa/Graccoa/Cracoa);
  • rzeka Odra (flumen Oddera/Oddere);
  • Alemure (Ołomuniec Morawski lub Morawy lub Oława);
  • Milze/Mulze – ziemia Milczan (plemię łużyckie z grodem Budziszynem), tzw. Milsko.

Uwagi

  1. ↑ Przy czym sam tytuł iudex nie budzi zastrzeżeń, jest bardzo dobrze znany, przede wszystkim na gruncie włoskim, a zwłaszcza w Rzymie. Iudices nazywano w pierwszym rzędzie książąt i hrabiów, z Włoch przeniknął i upowszechnił się w Niemczech, gdzie określał panów feudalnych, optymatów, ale nie suwerennych władców. Nie oznacza to, że tytuł ten musiał odzwierciedlać zależności Mieszka od cesarstwa, gdyż dokument ten wyrażał punkt widzenia papieski. Przez iudex tłumaczono też greckie archon/ἄρχων. W Bizancjum archontami nazywano optymatów, czyli tę samą grupę, którą na zachodzie określano iudices, ale również obcych władców np. książąt kijowskich, władców węgierskich i pieczyńskich. Jeżeli dokument był pisany w Polsce, a nie w Rzymie, to świadczy to o tym, że prawdopodobnie pisano go w obecności i częściowo pod dyktando wysłannika papieskiego – ponieważ użycie terminu rex (król) było wykluczone, a dux (książę) mogło uchodzić za zbyt skromne. Tytuł senatrix jest analogiczny, bowiem senatores byli objęci pojęciem iudices. Jednak wg Przemysława Wiszniewskiego użycie tytułu senatrix (znanego z praktyki napisów epitafijnych w Rzymie w XI-XII wieku, gdzie przydawany był zwyczajowo dostojnym małżonkom rzymskich arystokratów, niezależnie od godności sprawowanej przez ich małżonków) zamiast iudicissa może świadczyć o tym, że autor mógł chcieć oddać (w znanej sobie terminologii) różnicę, a nie podobieństwo statusu obu wystawców dokumentu. Henryk Łowmiański,Imię chrzestne Mieszka I [w:] Studia nad dziejami Słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich, Poznań, 1986, s.314; Przemysław Wiszniewski, Domus Bolezlai. W poszukiwaniu tradycji dynastycznej Piastów (do około 1138 roku), Wrocław 2008, s.45

Przypisy

  1. ↑ Prawdopodobnie, według Galla Anonima, miał to także uczynić książę Bolesław Krzywousty. Podczas węgierskiej pielgrzymki (1113), jak podaje Gall Anonim w swojej Kronice – (…) mimo że sprawował rządy nie nad jakimś księstwem, lecz nad wspaniałym królestwem i że niepewny był pokoju, ze strony różnych wrogich chrześcijańskich i pogańskich ludów, to jednak powierzył siebie i swe królestwo w obronę potędze Bożej (…). Wzmianka dość interesująca. Oddanie pod opiekę stolicy apostolskiej ziem przynależnych księciu (podobnie jak w regestrze Dagome iudex), nie doczekała się szerszego zainteresowania mediewistyki polskiej. Gall Anonim:Kronika polska. Wrocław: 2003, s. 159. ISBN 83-04-04610-5.
  2. ↑ Jerzy Dowiat, Metryka chrztu Mieszka i jej geneza, Warszawa 1961
  3. ↑ Rocznik świętokrzyski dawny, podaje pisownię Mysko, Widukind z Korbei pisze Misaca, Thietmar z Merseburga Miseco, Dagome iudex podaje Misica
  4. ↑ 4,0 4,1 Wersja według tzw. redakcji D. Por. np. Gerard Labuda: Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna : antologia tekstów źródłowych. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk & Wydawnictwo Sorus, 1999, s. 159–161. ISBN 83-7063-231-9.

Literatura dodatkowa

  • Brygida Kürbis: Dagome iudex. Studium krytyczne, [w:] Początki państwa polskiego – Księga Tysiąclecia, t. II, Poznań 1962, s. 362-423.
  • Gerard Labuda: Studia nad początkami państwa polskiego, t. II, Warszawa 1988, s. 240-261.
  • Henryk Łowmiański: Początki Polski, t. V, Warszawa 1973, s. 595-605.

By


Readers Comments (0)





Strony