Uncategorized

Jaćwież: Zaginione państwo Jaćwingów

0 Comments

Zaginione państwo na terenie obecnego Podlasia, o którym bardzo mało wiemy. Jest to przykład jednej z plam na mapie naszej  historii.

Jego mieszkańcy to Jaćwingowie lub Jaćwięgowie – wymarły w XVI wieku lud bałtycki, blisko spokrewniony z Prusami i Litwinami (czasem uważany za jedno z plemion pruskich), zamieszkujący Jaćwież (Sudowię). Posługiwali się językiem jaćwińskim (jaćwieskim) lub dialektem języka pruskiego.

Nazwy

W zależności od źródeł (polskie, krzyżackie, ruskie, litewskie) oraz form wymowy, lud ten nazywany był inaczej jako:

• pol. Jaćwingowie, Jaćwięgowie, Jaćwięgi, Jadźwingowie, łac. Jaczwangos, Jentousi, lit. Jotvingiai, biał. Яцьвягі, ros. Ятвя́ги, niem.Jatwinger, Jadwinger, Jotwinger, Jatwägen.

Natomiast plemiona z ludu Jaćwingów (jaćwieskich) określano jako;

• pol. Sudowowie, Sudawianie, łac. Sudovia, lit. Suduviai, niem. Sudauer,
• pol. Polekszanie, Połekszanie, łac. Pollexiani, niem. Pollexaner (możliwe, że pozostałością tej formy jest nazwa regionu Podlasie orazPolesie i nazwa Poleszucy; wiąże się ją również z nazwą rzeki Łek, obecnie Ełk),
• pol. Dajnowie, lit. Dainaviai,
• nie wiemy jakim mianem samych siebie określali.

Według niektórych uczonych, każda z nazw dotyczyła pierwotnie tylko części terenu zamieszkanego przez Jaćwingów lub jednego z ich plemion i została przeniesiona na całą Jaćwież przez sąsiadujące z nimi narody. Według tego poglądu Polekszanie zajmowali tereny południowe (obecnePodlasie), Dajnowie tereny dzisiejszej południowej Litwy, Jaćwież właściwa (Sudovia) obejmowała Suwalszczyznę. Sudowianami zaś mieli być nazywani również Prusowie zajmujący teren na wschód od Wielkich Jezior. Naukowcy nie są zgodni co do pochodzenia tych nazw.

Sudowowie są identyfikowani ze wspomnianymi przez starożytnych pisarzy Sudinoi (np. Klaudiusz Ptolemeusz).

Teren zamieszkania

Jaćwingowie wyodrębnili się z bałtyjskich Prusów najwcześniej w X wieku n.e. Pierwotnie zamieszkiwali teren pomiędzy Wielkimi Jeziorami Mazurskimi na zachodzie, rzeką Niemen na wschodzie i na północy oraz Narwią na południu. Pod wpływem walk z Polakami, Krzyżakami iRusinami i prowadzonej przez nich akcji kolonizacyjnej terytorium Jaćwieży kurczyło się i w XIII wieku ograniczało się do tzw. Jaćwieży właściwej, czyli rejonu Suwałk, Sejn, Augustowa, Olecka i Ełku. Żyli oni też na terenie Twarogów Lackich. Na mocy traktatu melneńskiego z 1422 Jaćwież została podzielona pomiędzy Królestwo Polskie, zakon krzyżacki i Wielkie Księstwo Litewskie.

Dzieje

• przed X wiekiem n.e. – Jaćwingowie (Sudowowie) są częścią ludów bałtyjskich, nazywanych Estami lub Prusami.
• X wiek – Bolesław I Chrobry sprzymierza się z Jaćwingami w walce przeciw Rusi i pozostałym plemionom pruskim; pierwsze wzmianki kronikarzy ruskich o najazdach Rusinów na teren Jaćwieży.
• nieudane próby chrystianizacji Jaćwieży przez Brunona z Kwerfurtu (1009 rok).
• XI-XII wiek – walki Jaćwingów z Polakami i Rusinami, czasowe koalicje z Polakami przeciw Rusinom i Prusom (w wyniku wspólnych najazdów została zniszczona pruska Galindia). Najazdy na Mazowsze, a nawet na lubelską Małopolskę spowodowały odwetowe najazdy książąt polskich.Bolesław V Wstydliwy zorganizował najazd na ich ziemie i pokonał ich w bitwie pod Brańskiem. Kilkanaście lat potem powracający z łupami zagon jaćwieski został rozbity przez Leszka Czarnego. Ich los przypieczętowała przegrana bitwa nad rzeką Nurzec.
• XIII wiek – wspólne akcje książąt polskich, ruskich i zakonu krzyżackiego przeciw Jaćwingom. Ostateczna klęska w 1283, w którym to poddał się im ostatni ich wódz Skomand. Resztki Jaćwingów zostały przesiedlone przez Zakon Krzyżacki na Sambię (tzw. kąt sudowski), emigrowały na Litwę i Grodzieńszczyznę, gdzie zostały wchłonięte przez Litwinów w XIII i XIV wieku, oraz na południe od Biebrzy i na Mazowsze.
• W 1283 ostatni wódz Jaćwingów, Skudro, zabija Friedricha von Holle. Był to ostatni uczestnik krucjat, zabity w Europie Północnej przez wojowników pogańskich. Skudro zbiegł do południowej Polski.
• 1283-1422 – tzw. pustka plemienna; ziemie jaćwieskie są niemal całkowicie wyludnione, pokrywa je puszcza (niem. Wildenis – pustkowie), która jest miejscem polowań i wzajemnych wpływów Litwinów, Polaków i Krzyżaków.
• Ziemie Jaćwingów pokojem melneńskim w 1422 roku podzielono między Królestwo Polskie, zakon krzyżacki i Wielkie Księstwo Litewskie. Początek ponownego zasiedlenia terenów Jaćwieży.

Charakterystyka

Jan Długosz opisując w swych „Rocznikach” wyprawę Bolesława Wstydliwego na Jaćwingów w 1264 r. taką zawarł ich charakterystykę:

„Mieszka zaś naród Jaćwingów w północnej stronie, graniczy z Mazowszem, Rusią i Litwą i ma język w dużej mierze podobny do języka Prusów i Litwinów i zrozumiały dla nich, a ludy dzikie, wojownicze i tak bardzo żądne sławy i pamięci, że dziesięciu spośród nich walczyło ze stu wrogami, zachęconych tą jedyną nadzieją i świadomością, że po śmierci i zagładzie ziomkowie będą ich sławić pieśniami o dzielnych czynach. To usposobienie przyprawiło ich o zgubę, ponieważ mała garstka łatwo ulegała liczebnej przewadze tak, że powoli niemal cały ich naród wyginął, ponieważ nikt z nich nie cofał się przed nierówną walką, ani nie starał się uciec po wdaniu się w walkę.”

(Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego ks. VII-VIII, przeł. Julia Mruwkówna, oprac. Danuta Turkowska i Maria Kowalczyk, PWN, Warszawa 1974, s. s. 177-180)

Bibliografia

a) specjalistyczna:

• Aleksander Brückner, Starożytna Litwa. Ludy i bogi. Szkice historyczne i mitologiczne, rozdział III, 1904 i nn.
• Aleksander Kamiński, Jaćwież, Łódź, 1953.
• „Ludy Bałtyckie. Pierwotna wiara i kulty”,[w:] Aleksander Brückner, Mitologia słowiańska i polska, Warszawa 1985.
• Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego ks. VII-VIII, przeł. Julia Mruwkówna, oprac. Danuta Turkowska i Maria Kowalczyk, PWN, Warszawa 1974.
• Jerzy Nalepa, Jaćwięgowie – nazwa i lokalizacja, Białystok, 1964.
• Jerzy Nalepa, Z badań nad jaćwieskimi relikatami onomastycznymi Połeksza, [w:] Studia linguistica slavica baltica K.-O. Falk, Lund 1966, S. 185-202.
• Jerzy Nalepa, Połekszanie (Pollexiani) – Plemię Jaćwięskie u północno-wschodnich granic Polski, „Rocznik Białostocki”, t. VII: 1966, Warszawa 1967, s. 7-33.
• Henryk Łowmiański Studia nad dziejami Wielkiego Księstwa Litewskiego, Poznań, 1983.
• Łucja Okulicz-Kozaryn, Życie codzienne Prusów i Jaćwięgów w wiekach średnich (IX-XIII w.), Warszawa, PIW 1983
• Łucja Okulicz-Kozaryn, Dzieje Prusów, Wrocław, 1997.
• Grzegorz Białuński, Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich, Olsztyn, 1999.
• Jerzy Strzelczyk, Zapomniane narody Europy, Warszawa 2006.

 

• Słownik angielsko-jaćwieski, jaćwiesko-angielski (rekonstrukcja)
• Grodziska i szlaki Prusów
• Jadźwingi w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom III (Haag – Kępy) z 1882 r.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ja%C4%87wingowie

 

przeszli po glçbszej pólnocy Sarmacyi gdzie teraz Podlasie oparli sic Ze zas ci Ja dzwingowie którzy w terazuiejszem Podlasiu osiedli byli ciz sami ktorych niegdys przodkowie z glçbszej Sarmacyi doDacyi weszli mamy niejakis slad prawdy w historykach naszych Polskich Kadlubku i Bogufale z ktorych pierwszy opisujac wojnç Maslawa z Kazimierzem Mnichem kladnie miçdzy jego wojskami Gelow i Daków drugi zas wzmian kujqc o wojnie Kazimierza Sprawiedliwego z Pollexianarai nazywa ich takze Getami Btqd Boguí ala który na tcmze miejscu nazywa Podlasianów Geticum scu Prussicum genus ztad podobno wyniknal e Podlasianie byli sqsiadami Prusa ków i spolkç z nierai lotrostw i najazdów na Polskie kraje czynili Prusacy innym wcale od Jadzwingów byli narodem Sarmackim i bqdz od niepamiçtnych czasów starozytne Sar niatów Wenedów trzymali siedliska bíidz jako chc j niektó rzy z pótnocniejszych krajów Sarmacyi tam przyszli Ja dzwingowie zas jakosmy wyzej powiedzieli zk d in d do Podlasia przybyli (….)

szkodzili za czasów nawet Konrada Ksiçcia Mazowieckic o niemal ustawicznemi Mazowsze napetniali lupieztwy Wv raza Kromer iz widzial przywilej Konrada Ksiazçcia Mazo wieckiego dany Gottardowi Hrabi synowi Lukasza przo dkowi domu Uchanskich na wies Sluzewo z wiela wolno sciarai za to iz siedmiu Ksiazat Jadzwingów potykajac sic z niemi pojraat z któryeh sic kazdy siedmiuset grzywnami czystego srebra z niewoli wykupil Tenze Kromer kladnie i to e miasto Drohiczyn na Podlasiu stolica niegdys ich narodu byto

Znany jest tylko jeden wódz, książę tego narodu: Wódz Konath

Historya narodu polskiego, Tomy 1-2
Autorzy Adam Naruszewicz, str. 90- 93

Tę opanował jakiś człowiek którego dziadek z rodu niskich sług pochodził imie iiiem Masław a pragnący rządu Ten zebrał przeciw Kazimierzowi wojsko z najwpiawniejszych lancowni ków nie licząc w to łuczników procników halabardników szabelników ludzi w szerokie uzbrojonych miecze i wielkiej liczby konnych i pieszych którzy tamże nadzieją zysku znęceni przybyli za szczęściem idąc nie za człowiekiem Gdy tych zupełnie pobito nie mniejsze znów siły zebrał cztery szeregi Pomorzan i tyleż Getów mając za sobą życzliwość Daków i Rusinów którzy nie zaniedbują żadnej sposobności przed żadną nie cofają się trudnością nie ażeby się do woli przyjaciela stosować lecz by nienawiści wściekła zaciętość i zastarzałe pragnienie zemsty w krwi polskiej ugasić Lecz ponieważ nie zawsze wszystko według życzeń idzie i nie zawsze strzała tam ugodzi gdzie łuk wymierzono to też i sprawa jego innym poszła torem jak się był spodziewał Wszystkich bowiem jak gdyby lekką iskrę w kłakach rozwiał nasz jednorożec Avszystkich Kazimierz wirem śmierci jak gdyby burza piorunów powalił Dumny zaś ów xiaźę do Getów uciekł gdzie na wznioślejszy godności stopień został podwyższony Getowie bowiem nie małą stratą swoich porażeni wszyscy na niego przyczynę tego zwalili i pomścili się śmierci poległych Po wielu bowiem mękach powiesili go w końcu na bardzo wysokiej szubienicy mówiąc Do góryś dążył w górze jesteś by go choćby przy śmierci szczyt upragnionej nie ominął wysokości J

Magistri Vincentii episcopi cracoviensis Chronica Polonorum, aive Originale …
Autorzy Wincenty Kadłubek (Bishop of Cracow)

 

Popiel jako Osantrix

Jest to jedna z teorii, które warto zbadać.

W sadze o Dytryku z Bernu (Thidrekssaga) powstałej w poł. XIII w. w Norwegii (prototypem jej bohatera jest król Ostrogotów, Teodoryk Wielki), Attyla występuje jako syn króla fryzyjskiego Osida, zdobywa panowanie nad krajem Hunów (Hunalant), usytuowanym nie w Pannoni, lecz w Niemczech północno-zachodnich (stolica Soest w Westfali), wchodzi jednak tym samym w konflikt z królem Wieletów (Wiltzen) i Rusów Osantrixem (Osserich), który kraj ten uważa za dziedzictwo swojej żony. Córka Osantrixa – Erka zostaje uprowadzona przez margrabiego Rodingeira z Bakalar i poślubiona Attyli. Przy pomocy Dytryka Attyla zwycięża Wieletów i Rusów, co prowadzi do śmierci Osantrixa w oblężonym przez wrogów Brandinaburgu (=Brandenburg).W jednym z epizodów tzw. sagi o Wieletach (Wiltzensaga), stanowiącej częśc Thidrekssagi, mowa jest o ich protoplaście potężnym królu Wilcinusie, który spusztoszył Polskę i dotarł do Holmgardu, stolicy Rusi, a panowaniem objął takżę Węgry i Grecję. Następcą Wilcinusa został jego lennik, król Rusi – Hertnit, a po nim królem został właśnie Osantrix. Poślubił on córkę Milasa, króla Hunów, który wynaczył go na swego następcę. Kraj Hunów zajął jednak, jak wiemy Attyla. W dalszej części poematu Attyla wyprawia się na Ruś i walczy z jej władcą Waldemarem (=Włodzimierzem ?).http://pl.wikipedia.org/wiki/Attyla

Osantrix (Osserich) – legendarny król Wieletów i jeden z bohaterów Sagi o Dytryku z Berna (Thidrekssaga).

Według autora sagi Hertnit, ojciec Osantrixa, podbił państwo Willcinaland/Wilzenlant, identyfikowane z Połabiem i obejmujące swoim zasięgiem także Polskę i Ruś. Po swojej śmierci podzielił kraj między trzech synów, z których najstarszy Osantrix otrzymał Połabie (kraj Wieletów), zaś młodszy Waldemar i zrodzony z nieprawego łoża Ilias kolejno Ruś z Polską i Grecję. Osantrix toczył walki z ubiegającym się o rękę jego córki Erki królem Hunów, Attylą. Attyla wysłał na dwór władcy Wieletów swojego posła Rodingeira. Drogą podstępu Rodingeir sprowadził Erkę na dwór swojego pana, a sam Osantrix zginął w oblężonym Brandenburgu^[1].

Zdaniem Jacka Banaszkiewicza postać Rodingeira (Rüdigera von Bechelaren) jest literackim prototypem znanego z Kroniki Wincentego Kadłubka „tyrana lemańskiego”, starającego się o rękę królewny Wandy. U Jana Długosza otrzymał on imię Rytygier. Imię to zaczerpnął polski kronikarz z nieznanego źródła, z którego również dowiedział się o Osserichu, tego zaś skojarzył z Popielem I. por. http://pl.wikipedia.org/wiki/Osantrix

Przypisy

1. ↑ Jerzy Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, z serii: „Mity i legendy świata”, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 1998, s. 141, ISBN 83-7120-688-7

Bibliografia

• Jacek Banaszkiewicz, Rüdiger von Bechelaren, którego nie chciała Wanda. Przyczynek do kontaktu niemieckiej Heldenepik z polskimi dziejami bajecznymi, [w:] „Przegląd Historyczny” T. 75, z. 2, 1984, s. 239-247.
• Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego ks. I-II, przeł. Stanisław Gawęda, Zbigniew Jabłoński, Andrzej Jochelson, Julia Radziszewska, Krystyna Stachowska, Anna Strzelecka, komentarz Krystyna Sieradzka i Bożena Modelska-Strzelecka, PWN, Warszawa 1962.
• Jerzy Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, z serii: „Mity i legendy świata”, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 1998, s. 141, ISBN 83-7120-688-7

Popiel masowo jest utożsamiany z wieleckim królem Osserichem, por. materiały źródłowe.
Mity, podania i wierzania dawnych Słowian – Strona 141

books.google.pl/books?isbn=8371206887
Jerzy Strzelczyk – 1998 – Widok krótkiego opisu

Po ojcu Hertnicie odziedziczył Osserich wielkie królestwo, stworzone wcześniej drogą podbojów przez Wilcinusa. Główną … Hertnit, pogromca Wilcinusa, podzielił całe królestwo pomiędzy trzech synów: najstarszy Osserich otrzymał królestwo …

Kronika Słowian: Polanie – Strona 75

books.google.pl/books?id=DWMiAQAAIAAJ
Witold Chrzanowski – 2008

Jacek Banaszkiewicz, zresztą na marginesie rozważań na temat Wandy i Rydygiera, zwrócił uwagę na niejakiego Ossericha (Osantrbca), księcia wieleckiego, którego postać wyłoniła się w ThidrekssagaTM. Rzecz w tym, że nasz dziejopis …

Rys dziejów narodu polskiego: od najdawniejszych czasów znanych do … – Tom 1 – Strona 239

books.google.pl/books?id=lbMRAAAAYAAJ
Henryk Schmitt – 1855 –

Najprzód wie, ze Popiel I. zwał się z łacińska Cinereus a z niemiecka Osserich i miał w każdćm uniesieniu zwyczaj zaklinania się: > bodaj mię myszy pozarły < Sprowadza na wieść słabości tego Popiela I. braci jego do Kruświcy, którzy choć …

Dzieła wszystkie – Tom 2 – Strona xv

books.google.pl/books?id=9vcDAAAAYAAJ
Jan Długosz, Alexander Przezdziecki – 1867

292. 303. Osserich ob. Popiel.

The modern part of An universal history, from the earliest … – Tom 30 – Strona 333

books.google.pl/books?id=OycIAAAAQAAJ
1783 –

Lechus was succeeded by his only legitimate son Pom- Pep’ul L pilius, Popiel, or Osserich ; by all which names we sind him mentioned by historians. Popiel was a moderate, wife, and pacisic prince, who never had recourse to arms, but from …

A History of Poland, from Its Foundation as a State to the Present … – Strona 81

books.google.pl/books?id=fqxDAAAAYAAJ
M. Ross (of Durham.) – 1835

This impolitic bequest can only be excused by paternal affection. POPIEL I. Popiel, Pompilius, or Osserich, by all which names he is mentioned by historians, was the

Literatura i kultura późnego średniowiecza w Polsce: praca zbiorowa – Strona 149

books.google.pl/books?isbn=8385605126
Teresa Michałowska, Instytut Badań Literackich (Polska Akademia Nauk) – 1993 –

Wzmianka w Rocznikach Długosza wskazuje, iż znany z niemieckich sag król Wieletów Osserich został w Polsce utożsamiony … Śmierć Ossericha, pożartego w Kruszwicy przez myszy, stanowi również „polski” wariant niemieckiego cyklu sag.

Roczniki: czyli, Kroniki sławnego Królestwa Polskiego – Tomy 1-2 – Strona 414

books.google.pl/books?id=28toAAAAMAAJ
Jan Długosz, Jan Dąbrowski – 1961 –

Igora 185, 185 p, 255, 255p, 254, 271, 271 p Olsze wicz Bolesław 6, 46 p, 117 p Osserich patrz Popiel (Chwościsko) Ossoliński Jerzy Maksymilian kanclerz 12, 15, 25, 25p, 52 Ossoliński Jerzy Michał 53 Orestes 158 Orzechowski Stanisław 25, …
Jana Długosza roczniki: czyli, Kroniki i sławnego Królestwa Polskiego – Tomy 1-2 – Strona 414

books.google.pl/books?id=XpJUAAAAYAAJ
Jan Długosz, Jan Dąbrowski – 1962 –

 Osserich patrz Popiel (Chwościsko) ]

 

Polnische Literatur – Annäherungen: Vom Mittelalter bis zum Ende … – Strona 18

By admin

Readers Comments (0)